Gevaar detectie
Voorbeelden van trein mankementen foto SBB
Er is een veelheid aan externe invloeden en risico's die kunnen en soms moeten worden gedetecteerd omdat ze een risico voor het treinverkeer kunnen opleveren. Er zijn risico's die de veilige berijdbaarheid van een stuk spoor bedreigen, zoals treindefecten waardoor een trein kan onstporen. Heetlopers (warme aspotten) door defecte lagers, wiel en andere defecten, lading die zich buiten profiel bevindt, ongelijke belasting van assen en wielen. Een ontspoorde trein kan abrupt tot stilstand komen, kan binnen het PVR van een nevenspoor komen en door een andere trein aangereden worden etc.
In de meeste gevallen worden deze monitoring en detectie systemen gerekend tot risico reducerende systemen, niet gekoppelde aan de beveiliging. Een alarm wordt via de treindienstleider gecommuniceerd naar de machinist, hulpdiensten etc. Koppeling aan de beveiliging als rijwegvoorwaarde of t.b.v. van een ingreep via een treinbeheersingssysteem kan, maar is niet altijd de verstandigste response.
Spoorstaafschade door blokkerend wiel foto SBB
Er zijn externe risico's die ontstaan door aardverschuivingen, overstromingen, onveilige situaties in tunnels zoals brand, lekkage van galen en gevaarlijke stoffen etc. etc. Deze externe bedreigingen kunnen en worden vaak door technische systemen gedetecteerd. Ze worden traditioneel niet tot het seinwezen domein gerekend, maar kunnen wel worden geinterfaced met de rijwegbeveiliging en het treinbeheersingssysteem om naderende treinen te stoppen als het risico intreedt. In de woorden van de Prorail netverklaring 2020:
"Hotbox- en QuoVadis meetsystemen zijn geen veiligheidssystemen maar risico-reducerende systemen voor een veilig spoorverkeer. Dat wil zeggen dat een baanvak niet direct buiten gebruik wordt genomen voor spoorverkeer indien een dergelijk systeem niet meer functioneert (de systemen hebben uitsluitend signalerende functies ten aanzien van bepaalde waarden die door deze systemen worden gemeten)".
Gevallen rotsblok, Gotthard lijn foto SBB
Lokale omstandigheden bepalen of een bepaald risico groot genoeg is om detectiesystemen aan te brengen. Als Nederlands voorbeeld kan worden verwezen naar de hotbox detectie systemen die op de HSL-Zuid en de Betuweroute zijn aangebracht. Tunneltechnische installaties in spoortunnels die al of niet op last van de brandweer worden aangebracht en zijwinddetectoren op de Moerdijkbrug.
Aan de andere kant worden aardbevingsdetectoren in Nederland niet nodig geacht.
In een aantal gevallen kunnen de detectoren ook in of aan het materieel worden aangebracht en schrijft de TSI ze voor, zoals on board hotbox detectie in hogesnelheidstreinen (voor 250 km/h of sneller). Ook dan kan een treintype dat toegelaten was voor de TSI van kracht werd, al of niet in een overgangsregeling, er niet van voorzien zijn, zoals de Thalys op de HSL-Z, zodat de baan toch moet worden voorzien van hotbox detectie.
In toenemende mate worden dergelijke detectoren ook ingezet als onderdeel van asset management / asset bescherming door ProRail en Vervoerders, zoals in het Quo Vadis / Gotcha systeem.
Een korte, waarschijnlijk incomplete, opsomming van risico categorieën en hun detectoren:
Milieu risico's
Branddetectie
Chemische stoffen
Overstromingsdetectie
IJzeldetectie
Zijwinddetectie
Seismische detectie
Inbreuk op het PVR, c.q. de spoorbaan
Detectie van vallende passagiers of objecten (op perrons)
Detectie van voertuigen en voorwerpen die van een viaduct of in een ingeving vallen
Detectie van spoorlopers
Treindefecten (mankementdetectie)
Vaste remmen
Warme assen en aslagers
Detectie van ongelijke of stotende loop (ontsporing)
Detectie van hangende of slepende onderdelen (koppelingen)
Buiten PVR detectie (schuivende lading. Voertuigen en antennes)
Treinintegriteit (afbrekende treindelen of wagons)
Eind van de trein detectie
Detectie van lekkende draag- of geleidewielen (bij metro's die op rubber banden rijden)
Detectie van defecte of onterecht opstaande stroomafnemers
Detectie van stroomafname schoenen (materieel dat (ook) op derde rail systemen kan rijden)
Bronnen en links:
Signalisation et automatismes ferroviaires/Railway signalling and automation, Volume 1 hfdst 1.7 en functievervullers in Volume 2, hfdst 2.4
Monitoring Systems: SBB Wayside Monitoring Systems, IRSE News 201, June 2014, Wim Coenraad
Ondrzoeksraad onderzoek ontsporing Muiderpoort
Themaonderzoek Mankementdetectie, Inspectie Leefomgeving en Transport, 2018
Laatste update: 19 mei 2023